Hat sanatı ve çeşitlerine meraklı olan kişilerden iseniz tezhip kavramı ile karşılaşmanız oldukça yüksek bir ihtimaldir. Hat sanatını araştırıyorsanız ancak tezhip nedir? Soruları ile karşılaşıyorsanız bilmeniz gereken birçok şey olabilir. Öncelikle tezhip sanatı, Türk İslam medeniyetlerinde kullanılan bir süsleme sanatıdır. Arapçadan gelen bir kavram olan tezhip, altın veya süsleme anlamlarına gelmektedir. Çok eski dönemlerden günümüze kadar gelen bu sanatın en parlak olduğu dönem ise Osmanlı devleti zamanıdır.
Kanuni sultan Süleyman döneminde tezhip sanatı en zirvede olduğu zamanını yaşamıştır. Bu dönemde tezhip sanatında kullanılan birçok malzemenin çeşitliliği artmıştır. Sarayın yanı sıra saray dışında bulunan nakkaş haneler açılarak bu sanat yapılmaya devam etmiştir.
Tezhip Sanatının Tarihi
Türk tarihinde tezhibin geçmişi Uygur devletine kadar uzanmaktadır. Tezhip sanatı, Uygurlarda 9.yüzyılda görülmeye başlamıştır. Bu dönemlerde Müslüman devletlerde de tezhip uygulanan bir sanat çeşidiydi. Tezhip Anadolu’ya Selçuklular aracılığı ile getirilmiş ancak en popüler dönemini Osmanlı zamanında yaşamıştır.
15.yüzyılda İran’da, Mısırda ve birçok İslam ülkesinde tezhip sanatı büyük bir gelişim göstermiştir. 15. Ve 16.yüzyıllar arasında Osmanlı devleti ve İran arasındaki etkileşimler dolayısı ile tezhip sanatında farklı motif ve şekiller meydana gelmiştir. 18.yüzyıla girildiğinde ise Osmanlıdaki tezhip sanatı, gerilemeye başlamış ve klasik motiflerin yerini farklı süslemeler almıştır. 19.yüzyılda sanatta gelişen durumlardan dolayı tezhipte bundan payını almış ve motiflerde değişiklikler yaşanmıştır.
Tezhipte Yer Alan Motifler
Tezhipte kullanımı en sık olan şekillerin başında çiçek motifleri gelir. Bu çiçek çeşitlerinin içerisinde ise rumi, münhai ve hatai gibi çeşitler vardır. Rumi motifler, İslamiyet önceleri kuyruk ve gaga gibi şekiller yerine kullanılan motiflerdir. İslamiyet sonrasındaki tezhip sanatında ise bitkisel motifler yer alır. Rumi motiflerinin en eski örneklerine ise Uygurlar döneminde rastlanır.
Münhai motifler, Selçuklu devleti tarafından kullanılmıştır. Münhai, kuş kanatlarının içerisindeki ayrıntılardır ve kendisine ait renklendirme teknikleri kullanılarak uygulaması yapılır. Hatai motifler ise tezhip sanatının en bilineni ve temel öğesidir. Doğada bulunan bitki ve çeşitlerin görünüşlerinin tezhip sanatçısı tarafından çizilmesidir. Bu motifler simetrik bir tarzda yapılır.
Hattat
